بسمه تعالی

درتاریخ28/1/99کارگاه منبع یابی ویژه طلاب پایه چهارم وباحضورخانم رضایی برگزارشد. درابتدای این کارگاه مجازی خانم رضایی بیان کردندکه دومین گام مهم پس ازانتخاب موضوع پژوهش ،مهارت یافتن منابع ورجوع به آن هاست. مرادازمنبع ،هرنوع مدرک وماخذمعتبراست که محقق رادرمعرفت وشناخت ابعادموضوع ،کمک می کندودرتحقیق ،مورداستنادقرارمی گیرد.

ایشان همچنین بیان کردندکه منبع شناسی،شنایی ماهیت وکارکردمنابع،آشنایی باانواع منابع واهمیت آن هاواولویت بندی منابع براساس اعتبارآنهااست.ودرواقع منبع یابی به معنای آگاهی یافتن ازمنابع وریزموضوعات مرتبط باموضوع تحقیق است. خانم رضایی هدف ازمنبع یابی رامطمئن شدن ازفراوانی منابع واشراف علمی یافتن برمباحث مربوط ودرنهایت،گردآوری اطلاعات انجام می شودوپژوهشگرراآگاه می سازدکه ازهرمنبعی درچه موضوعی ،چرا،چگونه وبه چه اندازه بایداستفاده کند.

خانم رضایی اظهارداشتندکه منابع ازجهات گوناگونی همچون:وجودخارجی منابع،اعتباروارزش علمی،اعتبارمنابع وارتباط باموضوع تحقیق قابل تقسیم اند. منابع تحقیق،به لحاظ مصداق بیرونی وتحقق درخارج چندگونه هستند:

یکم:منابع نوشتاری یامکتوب که شکل وصورت کتبی ونوشتاری دارند.مانند:کتاب ها،پایان نامه ها،مقالات،روزنامه هاومحلات.

دوم:منابع گفتاری(شفاهی):که شکل وصورت شفاهی وزبانی دارند.مانند:سخنرانی ها،مصاحبه ها و…ضمن اینکه منابع یادشده،افزون برشکل وصورت شفاهی بوسیله نوارهای ضبط صوت یاابزارهای نوشتاری،شکل وصورت دیگری نیزبپذیرند.

سوم:منابع چندرسانه ای ومجازی:به منابعی گفته می شودکه شکل وصوت نرم افزاری والکترونیکی دارند.مانند:نرم افزارهای علمی،سامانه های جهانی. خانم رضایی درادامه همچنین به بیان دومین تقسیم منابع (به لحاظ اعتباروارزش علمی)پرداختند.

ایشان بیان کردندکه منابع به لحاظ اعتباروارزش،به دودسته تقسیم میشوندکه عبارتنداز:

منابع دست اول ومنابع دست دوم. منابع دست اول به منابعی گفته می شودکه به طورمستقیم بابیان وزبان خودمولف ونظریه پردازدررابطه باموضوعی پدیدآمده اند،منابع دست اول نامیده می شوند. منابع دست دوم:منابعی که غیرمستقیم وبه وسیله مترجم یاشارح یک اثروباانتساب به مولف پیشین آن پدیدآمده اند.وبه عبارت دیگرمنابعی که غیرمستقیم وباواسطه دررابطه باموضوعی مورداستفاده قرارمی گیرند،منابع دست دوم نامیده می شوند.مثل نوشته ها،نقد،تفسیر،گزارش و…. منابع به لحاظ اعتبارهمچنین به منابع معتبرونامعتبرتقسیم می شوند. منابع معتبرمنابعی هستندکه دارای ویژگی هایی ازقبیل:اصالت منبع،قدمت،شهرت علمی مولف،جامعیت،وثاقت،اتقان محتواونوآوری راداشته باشدبرعکس منابع نامعتبرکه ویژگی های یادشده رانداشته وسست وضعیف یاتولیدشده ازسوی غیرمتخصصان یامغرضان باشند. چهارمین دسته ازمنابع که به لحاظ ارتباط باموضوع تحقیق تقسیم بندی میشوندعبارتنداز:

1-منابع اعم که همان فرهنگ نامه هاکه آنهارالغت نامه ،واژه نامه وکتاب لغت نیزمی نامندوازعمومی ترین انواع کتاب های مرجع هستندکه درآنهادرباره ی واژه های یک زبان،شرح وتوضیح داده می شودوانواع مختلفی دارند:فرهنگ های عمومی-فرهنگ های اختصاصی ودلئره المعارف هاکه ایشان به ظورمفصل به توضیح هرکدام پرداختند.

2-منابع عام که نسبت به موضوع موردتحقیق،نزدیکترازمنابع اعم هستند،امابازهم درکنارموضوع تحقیق،دربردارنده ی موضوعات فراوان دیگری هستندکه سبب عام شدن آن هامی شودمثل کتاب های تفسیری همچون المیزان ومجمع البیان برای موضوع شفاعت درقران منبع عام به شمارمی روند.زیرادرتفسیرایات شفاعت مباحث تفسیری رابیان کرده اندوافزون بران بسیاری ازمباحث گوناگون دیگررانیزذیل ایات مختلف ارائه داده اند.

3-منابع خاص که گستره این منابع نسبت به منابع عام اندکی تنگ تراست بااین حال،هنوزبه گونه ای نسبت به موضوع تحقیق عام وگسترده است یعنی فقط درباره ی موضوع اصلی تحقیق نیست ومباحث بیشتری رانسبت به ان دربردارد.

4-منابع اخص که به منابع همنام باموضوع تحقیق گفته می شودکه درخصوص ان نوشته شده اند. خانم رضایی اظهارداشتندکه:برای دست یابی به منابع پژوهش ،راهکارهاوابزارهای متفاوتی وجوددارد:

1-کشف وشناسایی کلیدواژه های تحقیق،مترادف هاومتضادهای آن.

2-جست وجوهای کتابخانه ای که درهمه تحقیقات ،محققان نیازمندبه کتابخانه هستند.ویستیابی به منابع کتابخانه هانیزازطریق برگه دان های موجوددرکتابخانه وگاهی نیزازطریق رایانه انجام می گیرد. ایشان همچنین سپس کتابخانه هارابه سه نوع عمومی،شخصی،اختصاصی وکتابخانه هاییکه منابع وکتاب های یک رشته تخصصی یایک موضوع خاص دران گرداوری شده است که گسترش چنین کتابخانه هایی یکی ازمقدمات توسعه علمی وپژوهشی هرجامعه است. استادمربوطه همچنین به این نکته که استفاده ازکتاب نامه هاوکتاب شناسی هادرامرپژوهش،آشنایی باان هاواموزش یادگیری طریق استفاده ازآن هایکی ازمهم ترین گام های منبع شناسی است اشاره کردند.

3-جست وجوهای نرم افزاری.یکی دیگرازگام های مهم منبع یابی جست وجوی روشمنددرنرم افزارهای علمی مرتبط است. خانم رضایی بیان داشت امروزه باپیشرفت علم وفناوری هرمحققی برای انجام تحقیق خودناگذیراست به نرم افزارهای مرتبط بارشته خودمراجعه کند.که مهم ترین این نرم افزارهاعبارتنداز:نرم افزارهای علوم عقلی،نرم افزارهای فقه واخلاق اسلامی،نرم افزارهای تفسیروعلوم اسلامی،نرم افزارهای احادیث وسیره معصومان همچون (جامع الاحادیث،معجم موضوعی بحارالانوار،حدیث اهل بیت و…)،نرم افزارهای زبان وادبیات عرب همچون قاموس نور2وقواعدادبیات عربی،نرم افزارهای رجال تاریخی،تراجم وکتاب شناسی مثل درایه النور،رجال شیعه،نورالسیره و….

4-جست وجوهای اینترنتی.امروزه محققان برای یافتن موضوع یامنبع جدیدوحتی دربرخی پژوهش های میدانی ،بدون رایانه واینترنت نمی تواندکارتحقیق خودرابه سادگی سامان دهد،ازاین روشایسته است که محققان علوم اسلامی بادنیای مجازی وکاربردهای آن آشناشوند.

5-مشاوره بااساتیدومحققان مرتبط همواره برای انجام دادن یک پژوهش ،بایدباچندمحقق مجرب مشورت کردزیراهمواره این امکان وجودداردکه منابعی رامعرفی کنندکه محقق هرگزمتوجه ان هانبوده است.